Снегот во март 2020 година, два дена по почетокот на пролетта, не беше среќна вест. Што е со посевите и колку нашата затворена, сиромашна и мала држава ќе издржи со сопствените залихи храна, колку ќе издржиме ние?
Овие прашања ме измачуваа додека се навраќав на посетата на мојот другар од детството Харе во февруари истава година. Не сме се виделе точно триесет години, од таа 1990-та година кога заминав од Сараево, мојот скирол во багажникот од црвената Лада Нива со која татко ми пред години се имаше судрено и потоа вратот му беше во гипс некое време. Седејќи на задното седиште од тој автомобил, на пат кон Скопје, ги гледав пејзажите на мојот град кои се менуваа на задното стакло како сцени од филм. Мојата симпатија на игралиштето како игра тенис, кривината и големите скали по кои се спуштавме со велосипед, местото каде што паднав и решив прв пат да не заплачам, куќата на Харис на аголот помеѓу улицата Лезе Перере и Логавина, некогашното Кино во локалната „Месна заедница“ каде уште одекнуваа извиците на Брус Ли, ударите на Роки и рафалите на Шварци од филмот Командос.
Понатаму екранот се затемнува, зашто тоа е светот на моето детство, сѐ друго беше светот на возрасните. Извиците на луѓето, плачот на децата, гранатите врз куќите, дупките од куршуми врз сите згради, мините по планините кои и ден-денес не им се знае местото… тоа е хорор-филм кој не го гледав, но добро им е познат на моите другари или нивните родители кои останале да си ги чуваат домовите.
Во мојот стан сега живее некој таксист, но дали тој стан некогаш ми припаѓал на мене? Дедо ми го доби станот како истакнат борец во втората светска војна, „медицински феномен“, како што би кажал Харе. Рамбо и Командос не можат ни на прст да му се фатат со неговите тринаесет здобиени рани од куршум, неколку извадени, повеќето оставени во телото, за да можам јас да ги напипам и да се восхитувам на неговите приказни од војната. Да играме една игра? Наречи значајна битка од Босна и Херцеговина од Втората светска војна – дедо ми бил таму!
Денес, триесет години откако го напуштив тој стан и тој град, Харе ми донесе книга. „Логавина, улица под опсада“, за искуствата на американска новинарка од животот во Сараево, личните судбини на луѓето кои живееле под окупација. „Се спомнува и нашиот другар Бељо,“ ми рече Харе. Да, оној Бељо, кој постојано правеше белји и така го доби името, штрклесто, плаво и секогаш насмеано момче кое ја преживеа војната, годините на глад и окупација, горењето книги и целиот мебел од дома во ладните сараевски зими и потоа загина на првиот ден од ослободувањето. Но, сум ви ја раскажал таа приказна, како и сите други приказни кои се веќе раскажани. Не знам дали ќе можам да ја читам книгата, иако Харе ја читал, ја читале и моите другари од детството, Гребо, добриот, весел и искрен Гребо кој го преживеал тоа, ја читал книгата.
Харе е мојот најстар другар. Го знам откако знам за себе, дури и самиот тој вели дека јас сум му го дал прекарот кој му останал целиот живот. Денес е остарен, со поседеана брада и ќелав, но ја има истата насмевка и шеретските очи со кои нѐ засмејуваше како деца. Дали очите на луѓето навистина не се менуваат цел живот? Освен во длабоката старост кога се замаглуваат, како да ставаат заштитен слој помеѓу себеси и светот зашто премногу виделе, сѐ преживеале и сѐ им е веќе јасно.
Зборувавме за старите времиња и за тоа како во Сараево зимно време врнеше толку многу снег што ни беше над детските глави. Излегувавме од дома и се фрлавме право во снегот. Но, и таа приказна ја знаете.
Коментирав дека во Скопје никогаш немало такви снегови и дека повеќето зими се без снег. „Сега и во Сараево е исто,“ одговара тој, „глобално затоплување.“
Гледајќи го снегот надвор пред мојата зграда, како се напластува врз дрвјата и празното игралиште без вообичаениот џагор од деца, размислувам за тоа зошто баш сега, кога нема кој да му се израдува, снегот реши да заврне. Во некоја од моите приказни раскажував дека снегот носи радост на децата, а гнев на старците, сега сите се во втората категорија.
Харе беше тука и замина. Не му раскажав ништо од тоа што сакав да му кажам, а чекав триесет години да го сторам тоа. Повторно имав флешбек на средбата со татко ми, во Херцег Нови, таа 2001 година, додека кај нас дома се водеа битки. Сакав да се видам со него за да го исфрлам од системот, да си кажам дека нема да бидам татко како него, дека нема да си ги оставам и заборавам децата. И навистина беше така. Но, во чинот на претераната грижа за децата, ги направив неподготвени за живот. Тоа го разбирам сега. Ние другите, кои сме биле оставени сами на себе, сме научиле да се бориме и да сакаме да успееме. Дали татко ми, несакајќи, ми направил услуга? Таа помисла ме измачува и ми внесува немир. Чувството дека сѐ што си направил со добра намера изродило лоши нешта. Но, како што често велам: „Што и да правиш како родител, ќе згрешиш“. Белким има и нешто добро!?
Го оставив Харе пред неговиот хотел во центарот на мојот град Скопје. „Ти благодарам што ме остави да зборувам,“ ми рече тој, а јас одговорив „Ег… шт… зр…“ и тоа беше тоа. Последното нешто што му го кажав на нашата прва средба по триесет години. Во мојата глава се натпреваруваа илјадници мисли на македонски и српско-хрватски и ниту една од нив немаше смисол. „Ти сега живееш тука,“ ми се повторија зборовите на мајка ми од пред триесет години кога се доселив во Скопје. Навистина, ниту моите мисли не зборуваат веќе на мојот мајчин јазик, одамна.
Дали можев да сторам нешто поинаку, да кажам, да раскажам нешто што не сум го кажал во моите книги? Дали ќе имаше разлика? Што ќе се сменеше? Дали писателот живее за да пишува или пишува за да живее е вечната дилема која сѐ уште не можам да ја одгатнам.
Време е за враќање во реалноста. Тука сум, веќе одамна, не сум тоа што сум бил, тоа дете е останато некаде таму, на аголот помеѓу Лезе Перере и Логавина, се смее во домот на Харе и гледа телевизија со него, си игра со желката од неговиот двор, истрчува надвор и ги собира другарите, а потоа сите заедно – на игралиште со топка и така цел ден! Нека остане таму.
Ние сме тука и го гледаме снегот кој наместо радост ни носи грижи. Детството е завршено.
23.03.2020
