January 2019 7

„Ќе одиме во Багдад кафе“, ми рече Кечер.

„Не ми се оди,“ одговорив.

„Ајде, ќе скокнеме до Џаџо после,“ додаде. Тоа ми се чинеше ок. Тргнавме.

Багдад Кафе не ми се допаѓаше, за разлика од неговиот наследник Њу Ејџ кое што ми стана омилено место подоцна, но Џаџо и Дваескец во Домот на занаетчии беа совршени места за мене – сирови, искрени и алтернативни, без чајчиња и интелектуализам, без филозофија и ориентализам, сè што му беше омразено на мојот металски и панкерски ум од тоа време. Но, човек се менува и созрева дури може, дури машината на секојдневието не го сомеле и исплука нешто што повеќе не наликува на него, туку на сите други – во едно големо тенџере ајвар.

Поранешна Југославија на големо вриеше, за разлика од Чешка и Словачка кои се поделија мирно, а светот ни најмалку не се грижеше за војната сред Европа, зашто за нив ние не бевме Европа, туку провинција, балканијада, валканица која што треба да се истрие од ѓонот на нивната свест. Но, зошто би се грижеле, кога во светот се водеа уште минимум десеттина граѓански војни за кои што исто така не им беше гајле. Гватемала, Ангола, Авганистан, Судан, Шриланка, Либија, Руанда, Сиера Леоне, Алжир, Таџикистан, Бурунди… да споменеме само неколку.

Recipe For Hate на Bad Religion звучеше како совршено име на албум за тоа време, но мене не ми се допаѓаше. Ми се чинеше дека хардкор панкот е мртов, а тој повторно воскресна на поинаков начин со песните на пост-панк бендовите како Fugazi или со гранџ призвукот на Mudhoney кои ги слушав до полудување на домашните и на соседите.

I Will Always Love You од Whitney Houston завиваше на телевизорот и јас го изгаснав со гадење. Сакав врескање од поинаков вид, гласно панкерско дерење и шуштење на касетите кое некогаш беше погласно од самата музика. Следниот албум на Nirvana по Nevermind не беше таков, а нивниот настап на MTV Unplugged ме разочара. Се чинеше дека гранџот беше во криза. Сепак, алтернативната музика не застана по падот на Nirvana. My Name Is Mud на Primus воведе еден нов звук и нова свесност во мојот живот, како и Дисциплина Кичме и други необични бендови кои ги пронаоѓав на мојот неделен аџилак – одењето пешки од Дебар Маало до новата железничка станица каде што се наоѓаше продавницата за касети, Поп Топ.

И покрај негодувањата на мојот музички „совозач”, Вла, музиката можеше да биде силна и забавна воедно, што ми се допаѓаше како концепт. „Бука у моди,“ трештеше од моето стерео. Бев втора година средно и ми се чинеше дека можностите пред мене се неограничени.

Домашното списание за алтернативна култура Тротоар, се појави во вистинскиот момент, токму кога All That She Wants на Ace of Base или Informer од Snow секојдневно вршеа атак на нашите уши. Конечно можевме повеќе да научиме за нашите идоли во време кога немавме интернет и не можевме со еден клик да дознаеме сè што сакавме. Нарачувавме книги од странство и одевме во Универзитетската библиотека, копиравме и препишувавме тексто­ви, но не ни беше тешко, зашто бевме жедни за знаење.

Металот еволуираше. По смртта на Metallica не останаа многу бендови кои би нè протресле, со искучок на Sepultura кои го продолжија нивниот општествен ангажман со Territory, што не беше вообичаено за металските бендови, а во нашата поранешна држава се водеа жестоки битки за територии. Порано нè прашуваа „Кој си, од каде си?“ со интерес и желба за споделување, но сега одговорот беше само „За никаде сум.“

Гитарата од Numb на U2 за’ржа и го фати светот неподготвен. Музиката стана отчуку­вање на срцето, ротор од машина, мотор од автомобил… Ја слушав и размислував на „моите“ Einsturzende Neubauten кои тоа го правеа со години претходно… Се чинеше дека поп-рок музиката еволуира и фаќа чекор со рапот кој што секогаш експериментираше. Insane in the Brain на вечните Cypress Hill или Bacdafucup на краткотрајните Onyx внесуваа свежина во сцената, а Body Count го мешаа металот со рапот на сосема нов начин и тоа ми се допаѓаше. Да тресеш глава на рапување беше предизвикувачки концепт. Моите металски пријатели ме задеваа заради ваквите интереси, но тоа е една сосема поинаква приказна.

Ова е приказна во која Моника Селеш беше нападната и нејзината кариера од тогаш никогаш повеќе нема да биде иста, а нејзиниот напаѓач ќе биде минимално казнет. Но, тоа беше само уште една неправда во 1993-та на која светот замижа, само уште една причина за спуштена глава на обичниот човек и потонатост во себеси.

На MTV ја даваа Sober на Tool. Се запрашав „Дали сме сите само заробени кукли во кутиите на сопственото постоење?“ Целата земја чиниш беше затворена во сопствениот свет – непризнаени од никого, се боревме, но борбата нè измори, а транзицијата уште повеќе, луѓето лево-десно губеа работа и музиката како Human Behaviour на Björk или албумот Into the Labyrinth на Dead Can Dance ми се чинеше совршен саундтрак за ваквата атмосфера. Влеговме во лавиринтот на транзицијата од кој што сè уште го бараме излезот.

Уште еден свет на звукот полека, но сигурно навлегуваше во мојот живот. Додека хардкор панкот засекогаш остана на маргините на музиката и популарноста, гаражниот панк рок изби од гаражите директно во умот на милиони млади во светот и ја смени музиката засекогаш. Поради Nirvana носевме карирани кошули и кратки маици преку долги ракави, а Pearl Jam со помелодичниот звук ни ја раскажа американската реалност од 90-те.

„Знаеш дека личиш на пејачот на Red Hot Chili Peppers?“ ме задеваа соучениците, а јас лудував по Blood Sugar Sex Magik. Фанк алтернативниот рок со примеси на рап за мене беше ново откритие.
Еклектичките 90-ти започнаа. Give It Away рокаше од мојот касетофон, а јас го запишував текстот, иако не го разбирав, ниту се задлабочував во зборовите кои проповедаа алтруизам и несебичност, а за мене значеа бунт и „гајле ми е“ став. Времињата беа себични и ужасни. Војната и опсадата на мојот роден град започнаа.

9 мај 1992. Ден на победата над фашизмот. Во средно училиште за писмена работа имавме истоимена тема и јас не можев да се воздржам. Ризикувајќи добра оценка пишував за фашизмот и чувството на пораз, за смртта на Југославија изградена на скелетите на тие кои се бореа против фашизмот, кој во поранешна Југославија беше посилен отколку што бил 1942-та, за моите другари и стравот дека никогаш повеќе нема да ги видам. Добив петка, иако за малку ја утнав темата, но што да правам кога времињата беа утнати.

Тимур го нападнаа. Веќе некое време го прогонуваа деца на новопечени богаташи, вистински транзициско-националистички копилиња, кои палеа дневници и пишуваа графити по училиштето и притоа беа одлични ученици. Часовите завршија и излеговме надвор, а на излезот од училишниот двор – сурија. Го следеа Тимур и го задеваа. Тој стоички поднесуваше, но почнаа да го туркаат и да го удираат. Тој се бранеше, но не можеше да се додржи на нозе. Падна и другите скокнаа врз него. Во тој миг заборавив на тоа дека сите беа за две глави повисоки од мене и два пати потешки од моите 40-тина кила со тексас јакна со металски „пришивачи“ и влетав во шутката, буткајќи и удирајќи сè околу себеси.

Тимур стана и несвесен дека јас сум до него почна да бега, а неколку души тргнаа по него, но тој беше побрз оставајќи ги далеку зад себе. Некој викна „Мајку ти е..м српску!“, а не можеше да биде подалеку од вистината. Некои се вратија и го пренасочија вниманието врз мене. „Он го бранеше!“ викнаа и во тој момент времето застана. Кон мене се движеше сила на природата вообличена во толпа жедна за крв.
„Немој да сте го пипнале!“ рече некој до мене. Тие се закопаа во место, си ги свиткаа опашките и заминаа. Се свртев и до мене видов еден металец којшто изгледаше опасно и злобно. Ми намигна. До ден денес не знам кој беше тој, можеби мојот металски ангел чувар, но благодарен сум му зашто ме спаси од линчување. Знаев отсекогаш, но тој ден добив неоспорна потврда – музиката поврзува и не гледа национални, религиозни или регионални бариери.

Тимур никогаш не прежали зошто ме оставил сам, иако сред брканицата не беше ни свесен дека сум до него, и од тогаш постојано ми се оддолжуваше и секогаш беше со мене кога ми требаше – до ден денешен. Но, не – јас верувам дека е заради тоа што му помогнав кога сите го оставија, а двајцата бевме поразлични од другите, осудувани и неразбрани. Можеби затоа бевме неразделни и во добро и во лошо. А лошото допрва следуваше.

Утредента Боби дојде со мене во училиште и остана некое време во дворот од училиштето со брат му за да нè заштитат ако треба. Двајцата крупни, неизбричени и со долга коса. Директорката нè викна на разговор.

„Кои се оние криминалци во мојот двор?“ викна на нас. Се стаписавме.

„Д-дечкото на сестра ми,“ пропелтечив.

„Да им кажеш веднаш да заминат!“ загрме таа.

„Но, вчера го нападнаа и го истепаа Тимур и ние…“

„Не ме интересира, ништо не знам за тоа, а вие двајца ќе бидете казнети…“

Секако дека знаеше. Секако дека ја инте­ресираше, но не правдината, ја интересираа татковците на тие деца кои нè тепаа, нивниот грб, нивните пари и моќ. Ние бевме безначајни бубачки кои и да бидат смачкани ништо нема да се смени. Бевме казнети, а силеџиите оправдани. Тоа беше почеток на новото време.

Ги разгледував касетите во Баги Шоп во Мавровка кога од звучниците наеднаш загрме звук кој добро ме протресе. Се стаписав. Го прашав газдата што пуштил и пред да сфатам што се случува Rage Against The Machine навлезе во мојот живот како торнадо и ме крена високо за да ме тресне долу, се чувствував како да јавам на бесен коњ којшто не можам да го контролирам. Времето нè правеше сите да се чувствуваме така.

Беше крај на училишната година и се подготвувавме за распустот. Наставникот по физика сè уште не беше дојден. Заѕвони. Со Тимур се туркавме на рака и иако го водев 13-3, никако не попуштав. „Ако го навалиш телото, ќе го користиш и делтоидеусот,“ зборувавме во безбројни прилики порано, а ги знаевме латинските имиња на сите поголеми мускули, зашто кревавме тегови секој ден после училиште. Тимур забрзано се ширеше, а не планираше да престане да расте. Во годините кои доаѓаа тој стана опасно момче кое им пркосеше на силеџиите, на извадените пиштоли и на вратарите по дискотеките. Тие кои некогаш го тепаа тогаш бегаа од него како од оган.

Додека се буткавме, неприродно ја извиткав раката, па откако Тимур притисна со цела сила, раката веќе немаше каде да оди и пукна – како на филм. Се освестив, а раката ми висеше на другата страна. Ја фатив и истрчав надвор. Мојата сага на скршениот Humerus започна.

Чекање неколку часа со скршена рака во Градска болница и потоа грешно поставен гипс. Вадење на гипсот на скршената рака со старински клешти, зашто машинката не им работеше во Државна болница. Грешно зараснување на коските. Залуден обид да се одвојат. Операција и шипка во раката.

Оштетен нерв, бавно опоравување и атрофирани мускули и по вадењето на гипсот. Цел распуст поминат во Центарот за физикална терапија во Козле. Секој ден. Масажа на мускулите. Парафинска терапија со врел восок за лактот кој се запекнал од недвижење. Електростимулација на нервот, вежби на физикална терапија. Инфрацрвена ламба. Сè беше залудно. Најголемите домашни неврохирурзи ме праќаа на операција во Словенија.

„Слушај момче, ако сакаш да се опоравиш, ќе работиш,“ ми рече еден средовечен човек кој доаѓаше на терапија со мене.

„Но, нервот не реагира. Мртов е.“

„Види ја мојата,“ рече тој и ја крена раката. „Гледаш? Мрда.“

„Но…“

„Слушај ме што ти велам, знам. Мојот случај е ист како твојот – повреда на нервот Radialis,“ се насмевна.

„Само вежбај и не откажувај се. Можеш да се потпреш на струјата да ти ја крева раката или да се потпреш на себеси и сам да ја кренеш.“

„Но, не се крева, ни милиметар!“

„Кревај ја со мозокот! Кревај ја во мислите. И нека ти направи некој рака од шперплоча, ќе ја врзуваш секоја вечер пред спиење под твојата и така ќе спиеш.“
Killing In The Name Of на Rage Against The Machine рикаше од системот. Ѕидовите се тресеа. „Во име на кого се убиваат!? Страдање, смрт, беда, глад и болести… дали се добро моите другари?… дали се живи?… а татко ми? дали навистина ми е гајле за него?… дали тој се спасил?… “ помислував, но од мене излегуваше само едно лудачко и примордијално: „Аааа!“ додека со целата сила на своето тело и ум се обидував да ја кренам раката.

Пот ми се слеваше по челото, но само си повторував „Силата на умот! Силата на умот!“ и ми требаше целиот насобран бес и лутина, бучавата и врескањето на сите бунтови против машината, гранџови, гангста рапови и тешки метали за да го победам металот кој што ми беше во раката – 14 штрафови не’рѓосувачко железо кои поминуваа низ мојата коска и ги гмечеа нервите претходно извадени надвор од мускулното ткиво и држени во гумените ракавици на асистентот при операцијата за да се спојат коските. И тогаш конечно се случи – раката се помрдна – за милиметар.

Патот помеѓу нула и еден милиметар е многу потежок отколку патот помеѓу еден милиметар и еден метар. Потоа сè одеше побрзо. И подготовките за приемниот испит за средно училиште одеа полесно. Но, сепак фините движења на прстите кои овозможуваат држење молив и пишување беа далеку од моите способности. „Сè е во умот,“ се потсетив. Научив да пишувам со лева рака и така бев примен во гимназијата „Јосип Броз – Тито“.

Да знаеше истоимениот другар-господин што се случува со земјата која ја изградил би бил благодарен што не е жив. Или можеби не?

.

Тинејџерскиот дух владееше со нашите животи, а јас живеев од сабота до сабота – кога имавме свирки со другарите од основно. Кечер ме воведе во харкор-панк звукот и бендовите со чудни имиња на граница на самоисмевање со неопходна доза неприфаќање на нормите што на мојот бунтовен дух совршено му одговараше.

Една изџвакана касета го мелеше рефренот My God Rides A Skateboard на Германскиот бенд Spermbirds, а потоа рикаше Americans Are Cool – Fuck You! како бунт против ширењето демократија „на американски начин“ низ целиот свет. На Американците ич не им беше гајле за сето тоа.

Заливската војна беше во ек и додека постарите ја следеа на телевизија како некој возбудлив вечерен филм, сосема одделен од реалноста на ирачкиот народ кој што умираше од американските бомби а не од рацете на диктаторот од кој што сакаа да го ослободат, во реалноста се случуваше нешто поинаку – и глобално и локално. Немирите во Југославија започнаа и сегашноста од несигурна прерасна во неизвесна, а да не зборуваме за иднината.

„Зошто да не ја носам маицава?“ се бунтував.

„Затоа што не е во ред,“ рече мајка ми.

„Пред кого!?“

„А да не зборувам за тоа дека е опасно.“

Расправијата продолжи, но на крај не ја позајмив маицата Bad Religion од Кечер, на која што имаше пречкртан крст, за „славењето“ Велигден пред Соборниот Храм. Не од страв, туку за да не се грижи мајка ми. Но, што знаев јас за религијата воопшто? За мене таа беше знак на конформизмот и неразмислувањето со своја глава и никако не можеше да се помири со науката која што толку ја сакав.

Во позадина свиреше песната Big Bang на Bad Religion и јас размислував за настанокот на светот, вселената, нашето место во неа и сè ми се чинеше сосема во ред, но воедно и бесмислено. Науката колку-толку ме тешеше зашто таа даваше принципи и закони, ред и суштина во нередот во којшто се најдовме.

Религијата го најде своето место во мојот живот, но многу години подоцна, кога сфатив дека атеизмот е само форма на фанатизам, а мене „изми“ не ме интересираа, ни религиозниот, ни националниот. За разлика од мене нашата земја беше опиена од шовинизмот, доволен беше еден збор, лош поглед или грешно презиме па да те натепаат.

I Think We’re Alone Now на Snuff обработка на истоимената песна на Tiffany од посреќните и помалку сериозни 80-ти ја пуштаа на Maximum Rock’n’Roll, домашна емисија за алтернативна музика на 103-ка, а јас подготвено притиснав „record“ на касетофонот. Наскоро и нашата државичка беше сама, но самостојна и независна. Нашата борба оттогаш беше само наша.

Отсвирив неколку рифови и на Дебелиот тоа му се допадна. Кечер удри во чинелата која што беше закачена на лустерот и секако, во панк-рок направи-сам стил, немаше постамент, а потоа на единствениот добош и добро познатиот хардкор „ту-па-ту-ту-па“ ритам ја исполни мојата соба. Дебелиот нè снимаше на едно старо касетофонче и дрнкаше нешто на акустична-демек бас-гитара, а ние свиревме жестоко. Немавме концепт, ниту идеја, а песните се смислуваа на лице место. Во духот на пародијата и општествениот ангажман на панк движењето се викавме Social Imbecility и како прави панкери врска немавме од свирење, но го сакавме тоа – најмногу од сè.

Како дете ги мразев часовите по гитара во државното музичко училиште во Сараево, но како тинејџер бев горд на нив, но класичната гитара наскоро беше единственото нешто што ми остана. Позајмената електрична гитара морав да ја вратам, токму во моментот кога Кечер си купи асални тапани, а на нашите проби почна да доаѓа еден басист. Тие двајца продолжија да свират и ги оформија Суперхикс, денес веројатно единствениот значаен бенд во Македонија кој има храброст за интелигентна општествена критика, додека оние кои што се предмет на таа критика џускаат на нивните песни.

Она што не го сакаше Кечер беше мојата металска жичка, но што да правам кога Metallica таа година го издадоа нивниот последен добар албум, а звукот беше тежок, претежок и бавен, премногу бавен за хардкор-панкерите. Од мојот панкерски период наследив само една демо снимка со нашите песни, касетите со направи-сам омоти и SK-HC (Скопје-хардкор) графитот во мојата гаража.

Сепак, многу години подоцна, кога почнав активно да пишувам, идеалот на една совршена панк-хардкор песна повторно оживеа во моето пишување – брзо, бесно, кратко, што е можно пократко, а да кажеш сè и ништо да не остане недокажано. Сè уште го бркам тој идеал.

Бевме во првите редици на концерт пред сегашната Влада, некогашно Це-Ка. Боби ме крена на раменици и таму бев – на два метри пред Горан Таневски од Мизар. Звуците на Svjat Dreams го брануваа морето луѓе околу мене и бевме сплотени со тешкиот сериозен глас и тешките тапани кои одекнуваа во нашите души и резонираа во нашето тело гордо на „Македонија, наш’та мајка“.

Excerpt from the book “3 Minutes and 53 Seconds” (Goten, 2015)
Translated by Paul Filev
Copyright © Branko Prlja, 2015

Тото Котуњо победи на Евровизија со песната Insieme, а ние бевме сè подалеку од тоа да бидеме заедно.

Живеев во Скопје. Летниот распуст заврши и јас се подготвував да се вратам за Сараево. Иако ми беше чудно тоа што татко ми не ми се јави цело лето, па ни за роденденот, решив да не мислам на тоа. Имав работа, требаше да си ја спакувам облеката и да, ски-ролот, не смеев да го заборавам тоа. Немав многу други работи.

Седев така, подготвен за пат, и ја чекав мајка ми. Таа дојде од работа и се стаписа кога ме виде. Не ù беше јасно што се случува. И кажав дека ќе одам малку во Сараево да си ги видам другарите, но дека при првата прилика ќе дојдам повторно.

„Кај кого ќе одиш?“ ме праша речиси во шок.

„Па, дома,“ одговорив збунето.

„Но, ти сега живееш тука…“

Повеќето зборови кои што ги слушаме во животот се безначајни и површни, но некои толку ти го менуваат животот што остануваат засекогаш со тебе. „Јас сега живеам тука,“ стана мојата мантра во следните години и направив сè што можев тоа да биде навистина така.

Се откажав од мојот јазик, од моите обичаи, од себеси каков што бев, друштвеноста се претвори во желба за осамување, омразата кон книгите во љубов кон книгите, неучењето во опсесивно учење, а јас од еден човек во друг. Дали тоа беше добро не знам, но знам дека беше нужно.

По неколку месеци поминати во самонаметната „изолација“ почнав да излегувам. Во Дебар Маало имаше еден клуб со име Doors, даркерско место, мистично и магично, внатре гореа свеќи и мирисаше на миризливи стапчиња. Таму за прв пат се запознав со македонската алтернативна музичка сцена, која не беше доволно позната во Југославија. Освен Влатко Стефановски, не познававме никој друг. Македонија генерално беше маргинализирана во Југославија и како што поминуваа годините во мене сè повеќе се будеше бесот заради тоа.
Мојот живот се претвори во борба за правата на онеправдените, жртвите, тивките и нена­метливите, осудуваните, оставените, забора­вените, потценетите. Сакав Македонија да биде признаена и почитувана, но тоа честопати не беше така. Јас и мојата нова земја бевме отфрлени и сè што можевме да направиме е да работиме на себеси, опсесивно, со многу жртва и предаденост. Па, ако другите го препознаат тоа, добро за нив.

За да ме оттргнат од самотијата и лошите мисли, сестра ми и Боби, нејзиниот дечко, решија да ме носат во кино. Филмот се викаше Green Card и играше во малата сала на првиот кат во МКЦ. Светлата се затемнија и филмот почна. Удобно сместени, со пуканки и сокче во рацете, наеднаш се препнавме од силен звук на тапан. На екранот едно момче во метро тропаше на пластична канта со неверојатна тапанарска вештина. Филмот продолжи и иако беше љубовна приказна, ни одгатна многу социјални вистини за Америка. Можеби само сакаше да ја испере белечката грижа на совеста за расните и социјалните проблеми во Америка, но сепак беше совршен претставник на филмовите од 90-тите, во времето кога индустријата за забава сè уште се грижеше за луѓето, наместо само за парите.
Во седмо одделение ме сместија во т.н. „српска паралелка“ затоа што не го познавав доволно добро македонскиот јазик. Бидејќи доаѓав од град во кој се негуваше духот на заедништвото и не ни знаев кој од моите другари е Србин, Хрват, муслиман или Австро-Унгарец, ми беше особено чудно името на таа паралелка во која имаше секакви народи и народности, баш како Југославија во мало, а сепак се викаше само според едниот од тие народи. Бевме девет души и тоа беше пеколно!

Во моето ново училиште во Скопје сите часови беа страв и трепет. Можеше да бидеш испрашан во секој миг, секој ден, и за мое чудо, сите знаеја сè. На првиот час по Есха, С-Х или Српско-хрватски (и сите обратно поставени варијанти) наставничката се запозна со мене и веднаш премина на работа за да ми го баждари знаењето.

Постара жена, со розов кармин на усните, и малку под и над нив, права руска школа, само стап во раката ù фалеше, почна да ме ренда „уздуж и попреко“, а јас ни туц-ни муц, само молк. Кутрата жена почна да се поти и да брефта, да пушта оган и чад од устата.

Грлото ми се стегна и гледав надолу, во клупата. Лицето си го покрив со косата која уште тогаш ми беше долга, а од очите ми капеа солзи. Кап, кап, тивко и полека…

Народот вели „тивка река брег рони“, а тие солзи изронија бразди во мојот мозок кој наеднаш се разбуди и се разбесни, сакаше да крши и урива, да фрла и да пали и тоа не наставничката, не училиштето – туку себеси. Тоа што татко ми си го олеснил животот и ми бркал врски за да не мора да учи со мене и да се грижи за моите оценки, нека му остане него на чест, но што е со мојата чест? Од тој миг решив дека работите мора да се сменат. И така во седмо одделение почнав да учам: „А, б, в, г…“

Деноноќно, без излегување, без спиење, без играње – учи, учи, глава бучи. И наеднаш сфатив дека можам, дека знам, дека вредам… а тоа е најбитното сознание кое може еден млад мозок да го стекне. Другите не мора да веруваат, ако верувам јас, доволно е.

Во училиште имав другар којшто по малку наликуваше на Ванила Ајс, висок и русокос, со косата нагоре. Физички бевме сосема спротивни, но, набрзо станавме најблиски другари. Седевме заедно во клупа, а ни по дома не се делевме, или тој кај мене или јас кај него. Понекогаш знаеја да го задеваат зашто беше висок и несмасен, а мене тоа страшно ме лутеше. Се викаше Тимур и ми беше најдобар другар, но веројатно и повеќе од тоа, тој ми беше замена за сите другари од Сараево кои што ги изгубив и кои никогаш повеќе нема да ги видам, тој беше супер-херој на другарите за мене.
Ice Ice Baby во тоа време беше хит кој ги тераше луѓето на полудување – некои од радост, а некои од очај. Со неколку другари од маалото се собравме кај мене дома, и додека Ice Ice Baby свиреше, ние шизевме. Тимур играше со неговото познато лилјачко играње, т.е. си ја отвораше и затвораше тексас-јакната со рацете, додека главата си ја клатеше напред-назад, како некоја птица.
Тимур сонуваше за тоа да направи ласер, авион, вселенски брод и пишуваше научно-фантастични приказни. Купуваше Галаксија, списание за наука и технологија, па и јас почнав да ги собирам новите и старите изданија. Можам слободно да речам дека сите основи на науката ги научив од тие списанија, зашто беа стручни и објективни. Па дури и ден-денес, кога ќе се појави шпекулација или сензација за некоја природна појава и сите ќе полудат од страв, ми текнува на некој стар текст од Галаксија и само ќе се насмевнам во себеси.

Зборувавме за астрономијата и за вселената, знаевме која планета од Сончевиот систем колку сателити или прстени има, колку ù е максимална и минимална температура и дали на неа врнат сулфурни дождови или има наоди за постоење на вода. Знаевме сè за вселената, но не знаевме ништо за девојките.

Но, кому му требаат девојки кога е посветен на науката… со добра музика во позадина, се разбира. Но, и музиката се менуваше. Се роди MTV unplugged, а јас си ја купив првата плоча, The Razors Edge од AC/DC. Песната Thunderstruck и звукот на плочите навистина ме погоди како гром. Станав зависен.

Немав пари за плочи, а очајно ги сакав. Мајка ми ми даваше пари да купувам сендвичи од Седмица за да не се делам од другарите и полесно да се вклопам, а јас штедев. Гладувањето секој ден беше мала жртва за плоча секоја недела.

„Од каде ти се волку нови плочи?“ ме праша мајка ми и тоа беше крајот на моето „купување“ сендвичи. Така почна мојата историја на пити за ужина по кои станав познат и во основно и во средно училиште.
Некои од нас живееја за музиката и напредните идеи, а Смики беше еден од нив. Овој подоцнежен основач на САФ носеше Мартинс чизми и слушаше некој тежок нојз-метал во седмо одделение. За него владееше мит дека кога лежел во болница, заради некоја скршеница, за неколку дена од здодевност ја прочитал Библијата, а понекогаш пред сите знаеше да изрецитира многу стихови од некоја од Шекспировите драми на англиски.

Но, Смики беше еден во милион, а нашата држава не се интересираше за напредни деца, туку за назадни идеи. Отворено почна да се зборува за етнички конфликти. Нам, децата, ни беше незамислива помислата еден народ (бидејќи Југославија за нас беше еден народ) да се раздели. Ние бевме целина и сплотено единство. Но, постарите кои се сеќаваа на едно поинакво минато на Југославија знаеја дека работите стојат поинаку. И беа во право.

Се шлепавме на камионот на младоста и безгрижноста дури можевме. Но, не за долго.

Југославија конечно победи на Евровизија! Но, зошто? Ако верувате во теориите на заговор, тоа што Југославија победи на Евровизија, настан со политичка позадина и идеолошка основа, токму пред нејзиното распаѓање, во време кога земјата стоеше најтешко економски, социјално, политички и меѓунационално, има некое скриено значење…
Како и да е, победничката песна Rock Me Baby не беше толку популарна колку што беше следногодишната Hajde da ludujemo… од Тајчи, но беше доволна да ни ја обезбеди победата и да предизвика општонародна радост среде тешки времиња.

Мене не ме интересираше Евровизија. Секако дека ја гледав како и сите, но отсекогаш имаше нешто во таа презаситеност од бои и светла, во лесната певливост на песните кои ти ги опседнуваа мислите како чудна мантра, нешто што ме одбиваше. Epic на Faith No More, како спротивност на сето тоа, ме привлече уште од првиот пат кога ја слушнав.

Кој може да ја заборави сцената со раката од која експлодира боја и открива едно око сред неа? Зошто, никој не знае, но окото е таму и тоа гледа и знае повеќе од нас. Подоцна Faith No More ќе ги признаат како пионери на жанрот Рап-метал кој што ќе придонесе за привремено помирување помеѓу овие два жанрови, а во мене ќе ја намали непријатноста заради тоа што рапот понекогаш навистина ми се допаѓаше.

Додека ушите ми ги параше незаборавниот риф, а ширум отворените очи зачудено гледаа во сцени на риба која умира и клавир кој експлодира, во мене одѕвонуваа зборовите „What is it? It’s it. What is it?…“ Прашањето остана неодговорено, додека други спотови се менуваа на екранот со легендарното лого во аголот.

MTV сè уште беше канал кој емитуваше музика, а најшокантната емисија беше Headbangers Ball. Сè што беше контроверзно, гласно и неприфатливо за постарите се емитуваше таму. Но, кога во 90-тите ексцентричноста стана општо прифатена мода, емисијата изгуби од својата острина, а алтернативноста навлезе во секојдневието. Ние, сепак, сè уште не бевме зрели за тоа.

Почнавме да одиме по дискотеки и јас не знаев што да правам таму, освен да седам на страна и да набљудувам. Музиката не ми се допаѓаше, пуштаа некој фанк-рап. Тогашната визија за иднината беа роботи кои се движат во ритам на брејкденсот, а друштвото го зафати треска за играње по некои веќе претходно извежбани чекори и сето тоа ми изгледаше лажно.

Седев со скрстени раце до Јасмина, мојата прва симпатија откако знам за себе, пиејќи Кока-кола и тогаш ме удри помислата дека морам нешто да направам. Се протегнав и божем случајно ја ставив раката на нејзиното рамо и тогаш ме дочека изненадување. Мојата рака допре нечија туѓа рака. Се свртев и видов дека Глава во истиот момент се обидуваше да го направи истото. Се погледнавме и набрзина ги повлековме рацете. Јасмина остана без додворувач, а дискотеката шизеше на роботскиот рап на Grandmaster Flash.

Сознанието дека мојата симпатија е воедно симпатија на другар кој го сметав за водач на друштвото, глава во донесување одлуки и секогаш најправедниот, ме поколеба. Се оддалечив од неа, се трудев повеќе да не се загледувам во нејзините црни очи, а тоа беше тешко зашто постојано бев на улица, прв надвор, последен внатре.

Имаше некоја лиричност во тоа што таа беше последна личност од друштвото која што ја видов додека влегував во автомобилот на татко ми и го ставав ски-ролот внатре.

„Ќе одиш да живееш со мајка ти некое време,“ рече татко ми, откако физички се пресметаа со дедо ми и тој замина во Клубот на борците. „Барем додека не најдам стан да се преселиме. Јас ќе ти ја спремам облеката, ти земи нешто што ти е мило, некоја играчка, што знам…“

Делуваше збунето. Го сакав дедо ми, но морав да го слушам татко ми. Го земав првото што го здогледав во мојата соба, ски-ролот. „И така ќе се вратам брзо,“ помислив, не знаејќи дека во раката држам билет во еден правец, зашто по моето заминување ќе почне војната, татко ми ќе пребега во друга држава и ќе основа ново семејство пред повторно воопшто да се видиме.

Јасмина беше надвор и играше тенис, се сврте и ми мавна, а потоа нејзиниот лик заедно со ликот на мојот град го снема засекогаш на задното стакло од автомобилот. Затемнување. Крај.

90-тите беа на повидок, нова декада беше пред нас, сепак без надежи за подобра иднина, црни облаци свиснаа над нашите глави со најава за дожд од олово, експлозивни грмотевици и вресоци на децата длабоко во ноќта. Јас се спасив од дождот, но некои од моите другари не успеаја да се спасат.

Таа деценија беше највозбудлива во мојот живот, но воедно и најосамена, а чувството на вина дека сум ги оставил другарите не ме напушташе. Сета музика на светот не можеше да го смени тоа.

1988 беше година на тешкиот метал. Не зборувам за квалитетот на водата која што веројатно никој не ја контролирал во Југославија во тоа време – верувавме во сè што пиевме и сè што примавме со нашите пет сетила, немаше дилема дека е добро – ако е наше. Но, во ред, признавам дека имаше и такви кои не веруваа баш толку слепо во Југославија. И со право – времињата беа тешки и стануваа сè потешки, токму како музиката.

Кога хеви-металот влезе во мојот живот тогаш беа популарни т.н. „пришивачи“. Половина од бендовите не ги ни знаев, но нивните костури, черепи, уништување и гитари ми се чинеа како сосема доволна причина да се најдат на мојата тексас јакна. Сепак, Iron Maiden ги знаев и ги сакав. Епските тематики, ритамот кој обзема, гласот кој те воздигнува, сето тоа совршено му одговара на младиот и несигурен дух кој си го бара местото во светот. Неретко тие пришивачи ми носеа проблеми.

„Вади парите!“ со Харе нè пречекаа членовите на бандата Кореја кои оперираа во реонот околу „Вечниот оган“ и Спортскиот Центар „Скендерија“. Оддавав впечаток на јако момче, што всушност не бев, и тоа веројатно ги предизвикало. А можеби ме нападнаа и затоа што не им се допаѓаа сатанистичките симболи на хеви-металот во близина на вечниот оган што ја навредуваше нивната азијатска филозофија, но за жал, додека ми ги пеглаа забите не ми кажаа дали се прокомунистички или проамерикански ориентирани. Шегата на страна, ме натепаа за пари, а кога се тие на тапет, филозофијата и религијата се второстепени.

Многупати сакав да верувам дека сум дете од улицата, зашто во одредена смисла и навистина бев тоа. По смртта на баба ми, дедо ми се повлече и го изгубив најверниот другар. Сè повеќе време поминуваше во Клубот на борците, свето место на ветераните од Втората светска војна каде што играа бочање и карти, а дедо ми често губеше. Подоцна дознав дека му ги гледале картите во фотогреј очилата за вид чии стакла се затемнуваа под голите сијалици во зачадените простории на клубот.

Кој знае, можеби тоа беше само љубоморна лага на татко ми, зашто дедо ми сите го познаваа како човек-калкулатор – можеше да множи големи броеви без да трепне и наоѓаше грешки во редици статистички податоци без употреба на сметач, но најмногу од сè – како некој магионичар, секогаш пронаоѓаше детелинки со четири листа и ми ги даваше. Требаше само да погледне во полјанка со детелини и ете!
Сепак, откако остана сам, беше само сенка на мојот поранешен дедо. Новиот дедо знаеше да ми се налути без причина, па да фрли пепелник на мене, но знаеше и да ме заштити пред бесот на татко ми, кој беше разочаран од два разводи и деца расеани кој знае веќе каде.

Пушеше по три кутии цигари дневно, а јас барем една кутија месечно ако го сметаме секундарниот чад. Но, знаев и јас да запалам понекогаш, колку да го видам ефектот којшто толку го пленеше. Бев сам, пред мене цигарата и запалката, а до мене празна чаша. Запалив и вовлеков. Вкусот кој не можев да го дефинирам, а би го споредил со метал и гума кои горат ми ја исполни устата заедно со плунката која почна да се лачи како луда. За тоа беше чашата. Плукав и пувкав и ми беше одвратно, но морав да истрпам. Тоа беше нужно зло на растењето сам.

Ме одгледа улицата и нејзините правила. Не бев сурово момче, никогаш не сум бил, мојата нежна надворешност ме спречуваше во тоа, но бев смртно верен на другарите и друштвото. Никогаш не би ги предал, за ништо на светот. А сè би им дал – и им давав. Секоја кожена топка која што ми ја носеше татко ми од ОРЛ семинарите по Европа несебично ја делев со друштвото, секој рекет, секое тениско топче – и секогаш останував без ниедно, сите потонуваа во грмушките и шумите на падините под нашата улица на ридестото Сараево, а некогаш сјајните и шарени кожни фудбалски топки брзо стануваа платнени крпеници. Но, така живеевме сите – не признавајќи ја приватната сопственост и градејќи заеднички добра. И ако некој го прекршеше тоа непишано правило – тешко нему.

Друштвото замолчи и играта наеднаш престана. Славевме роденден кај Ведо и сè одеше одлично. Социјалистичките соленки совршено се мешаа со капиталистичката Кока-кола и правеа возбудлива пенлива хемиска реакција во чашите. Слушавме музика и тогаш како контрапункт на сериозноста и епската големина на мојот омилен Seventh Son… од касетофонот допре Push It на Salt-n-Pepa, едноставна, проста, заразна, шеговита, сексуална… сè она што не беше хеви-металски како да беше олицетворено во таа песна, а мене опасно ми се допаѓаше, и затоа се срамев од себеси. Но, тоа не беше причината за шокот. Молкот настана кога еден од другарите се пикна под креветот за да ја најде падната соленка и од таму извлече совршено нов рекет за тенис, недопрени топчиња, ненадувани фудбалски топки и што уште не! Духот на споделувањето беше изневерен. Никогаш повеќе не гледав на Ведо како порано и од тој момент имав воздржан однос кон него.

Но, друштвото како целина не се смени, секогаш наоѓаше начини да оди напред, да заборави, да си ја обнови енергијата преку игра, преку измислување нови правила и нови начини на играње. Ведо се реши да сподели некои од неговите тениски топчиња со нас, а ние таа иницијатива ја пречекавме со тоа што собравме неколку вреќи од компири и ги поврзавме во тениска мрежа. Играта продолжи.
Се чинеше дека друштвото како целина секогаш живееше во духот на уште една популарна песна од времето, Don’t Worry, Be Happy, додека истовремено светот полека се подготвуваше за падот на CCCP и на социјализмот. Југославија се обидуваше да го одржи сопствениот самоуправен социјализам и мизерно не успеваше. Be Worry, Don’t Happy како што многу години подоцна ќе рече Рамбо Амадеус, стана сè поактуелно.
Економските реформи од 1988 година како последна мерка за оправање на веќе кутнатата економија на Југославија не успеаја. Уште тогаш почнаа да се појавуваат јавни опоменувања дека националистичките и социо-економските несигурности во Југославија ќе доведат до вонредна состојба, а ние бевме сосема несвесни на тоа.

За нас, децата, Југославија немаше смрт и беше посилна од кога и да е, а економијата…. ние знаевме како да се справиме и со тоа. Јаско славеше роденден и во духот на ново­времскиот социо-капитализам, нè покани да учествуваме во циркусот со наши точки. Харе како највеселиот и најинвентивен член на друштвото веднаш се пријави. Изведуваше кловновски точки во кои што се сопнуваше, правеше пантомима, возеше два велосипеди и истовремено паѓаше, а ние се виткавме од смеа.

„А сега,“ викна театрално Јаско, со лице кое искажуваше очигледно задоволство од успехот на самоуправувачкиот циркус (каква што впрочем беше и Југославија во тоа време), „ве поканувам да учествувате во наградната игра!“ Сите бевме воодушевени и зборот „награда“ одекнуваше во нашите глави како ветување вообличено во прекрасни слатки, шарени лижавчиња, светкави играчки и топки од соништата. Наместо тоа Јаско ни објасни дека треба да платиме за да добиеме ливче. Се побунивме.

„На секое ливче,“ продолжи Јаско без двоумење во гласот „има број, а секој број одговара на некоја играчка.“ Надежта ни се врати и несигурно, но предизвикани од можноста да добиеме нешто убаво, му дадовме пари. Првите неколку ливчиња беа без добиток, но бевме подучени дека такви се сите игри на среќа – некогаш добиваш, некогаш губиш.

И навистина Харе доби количка толку излижана што молеше за префарбување, Деба се израдува на полуискористено тефтерче со Штрумфови на корицата, а јас добив Индијанец без една рака. И некои други добија слични подароци, но подобро е и тоа отколку ништо – а многумина го добија токму тоа. Друштвото не беше задоволно. Започнаа силна расправија околу тоа кој што добил и дека Јаско нè измамил. Тој се бранеше со неговиот претприемачки дух и ни велеше дека таква ни била среќата.

Тогаш се појави мајка му, праведна и строга жена од која Јаско се плашеше како од оган. Кога дозна што направил, ни ги собра старите и излитени играчки и извади кутија со нови и многу поубави играчки, ги обележа со бројчиња и направи ливчиња на кои немаше повеќе губитници, освен еден – нејзиниот син, кој што за целото тоа време седеше со скрстени раце и намуртено лице, додека друштвото ликуваше од среќа.

Јаско беше пред времето. Тој беше олице­тво­рение на она што многу години подоцна ќе стане вообичаена појава за сите поранешни републики на Југославија, суровиот капи­тализам, транзиција без крај во која што секој е оставен да се бори за себе и да преживее како што знае и умее, со лага, измама, што и да е – нужно е.

Државата не нè заштитуваше повеќе и не ги опоменуваше тие кои што сакаа да направат зло, не им ја расипуваше валканата игра и на губитниците не им даваше втора шанса.
Јас поминав подобро од моите другари – се спасив од уништувањето на мојот дом и со смртта на Југославија добив мајка, но народот преку ноќ стана сираче оставено само на ветриштата на времето.

Температурата таа зима се спушти под -20°C, но тоа не го спречи татко ми да одиме на скијање на планината Јахорина.

Песната Where The Streets Have No Name од касетата во стариот касетофон во зелената Лада Рива од 82-ра допираше како од далечина. Ритмичкиот звук на гитарата се мешаше со ‘ржењето на автомобилот по планинскиот пат, додека зимзелените дрва покриени со снег минуваа покрај нас. Татко ми намерно нагло го вртеше воланот лево-десно, а колата забегуваше кон банкините прекриени со огромни наслаги снег и шлајфуваше, додека ние се киневме од смеење. Бев среќен.

Следеше Don’t You Forget About Me од Simple Minds, но заборавот неминовно дојде и животот продолжи. Годината беше 2001 и повторно, прв пат по десет години, бев во мојата родна држава. Тетка ми ме чекаше на автобуската. Сè уште беше крупна и не престануваше да зборува, освен кога земаше длабок здив од цигарата „Филтер 57“ која постојано ù висеше на ќошот од устата. Зелената позадина и црвеното змејче на кутијата цигари, за кое како дете мислев дека е жапче, неодоливо ме потсетуваа на мочуриште, а околу него магла од чад во која постојано беше завиткана тетка ми.
Да знаев дека таа посета ќе биде последен пат кога ќе ја видам, можеби ќе ù кажев колку ми значеше, дури и кога ми ги зашиваше намерно скинатите дупки во фармерките со внатрешни шарени платненца по што никогаш повеќе не ги носев. Да, можеби ќе и кажев дека ја сакав дури и кога ме тераше да се дружам со „одликаши“ кои ми беа неверојатно здодевни и од кои бегав како од чума.
Во 1987 година во мојата улица имаше повеќе верни другари, отколку одликаши. „Сакаш да си играме беља?“ ме праша еден од тие луѓе кои денес веќе не постојат, а загина од подмолна српска граната исфрлена поради балкански инает на првиот ден од ослободувањето на Сараево. Го викавме, сосема соодветно, Бељо. Тој беше олицетворение на духот на улицата која беше сурова, но праведна, а во неа владееја непишани закони и правила кои ги почитуваше секое дете.

„Сега,“ викна Харе и двајцата со цела сила ги фрливме грутките кал измешани со бобинки кои пуштаат црвена боја на терасата на Белокосецот. Тоа беше наша одмазда за скршената санка само затоа што му правевме врева пред станот. Никој не го напиша природниот закон на улицата, но сите деца го почитуваа за да се зачува природната рамнотежа помеѓу жителите на улицата.
Во 2001 година моите улици немаа име. Имаа други имиња, за мене непознати. Непознати беа луѓето околу мене, освен мојата девојка која цврсто ме држеше за рака. „Зошто ти се толку ладни рацете?“ ме праша, но секако знаеше, штом дошла со мене на тоа неизвесно патување, знаеше дека моето срце беше толку стегнато што повеќе не пумпаше топлина во моето тело.
„Ги сонував тие улици секоја вечер со години, но во моите соништа тие беа повистинити, отколку во реалноста“ ù кажав подоцна кога веќе бевме заминати и мојот град кој не беше мој и моите улици кои немаа име беа далеку зад нас. Можеби е подобро да ги оставиме таму.

Порано искрено верувавме дека одиме напред. Но, знаевме и да се насмееме на своја сметка. Во 80-тите го споредувавме некогашниот успех на проектот „Братство и единство“ со тогашната реалност и во таа споредба совршено се вклопи домашната серија „Подобар живот“.

Дедо ми не сакаше да ја гледа, бидејки таа ја навредуваше Југославија за која тој примил куршуми, изгубил роднини и лежел на Голи Оток и можеби од истиот инает сакаше да ја гледа американската серија „Династија“ која колку и да им беше далечна на Југословените сепак ги привлекуваше со нешто – веројатно го наговестуваше она што во децениите кои доаѓаа ќе стане и нашиот сон, пан-американскиот сон.
Но, ние децата, освен вртоглавица од шпицата на „Династија“ не добивавме ништо од тие серии. Нас нè интересираше играта, дива, нескротлива и неограничена, бевме бесни, енергични и ни требаше вентил.

Кога Guns N’ Roses влегоа во нашиот живот нешто резонираше во нас. Времето беше подготвено за бура. Луѓето не знаеја што носи иднината, но сè уште веруваа во зачувувањето на стариот поредок. Братучед ми беше дел од генерацијата помеѓу.

„Изгаси го тоа дерење!“ ми влета во неговата соба еднаш кога им бев на гости и ми ја исклучи касетата на најдобриот дел од Welcome to the Jungle токму кога џунглата од песната влегува во твојот свет и го исполнува просторот со летечки гитари, чад и оган, пиштоли и рози…

„Слушај малку добра музика,“ ми рече и стави друга касета. И додека звукот на Идоли, за мене тогаш несфатливо здодевен и помодарски, ја пополнуваше собата, заминав во друга просторија и таму продолжив да сонувам за моите идоли. Извадив пенкало од ранецот кој го носев во викендите кога престојував кај тетка ми и почнав да го цртам крстот со черепите на членовите на бендот врз својата кожа.
Апетитот за уништување ме обземаше.