Тото Котуњо победи на Евровизија со песната Insieme, а ние бевме сè подалеку од тоа да бидеме заедно.
Живеев во Скопје. Летниот распуст заврши и јас се подготвував да се вратам за Сараево. Иако ми беше чудно тоа што татко ми не ми се јави цело лето, па ни за роденденот, решив да не мислам на тоа. Имав работа, требаше да си ја спакувам облеката и да, ски-ролот, не смеев да го заборавам тоа. Немав многу други работи.
Седев така, подготвен за пат, и ја чекав мајка ми. Таа дојде од работа и се стаписа кога ме виде. Не ù беше јасно што се случува. И кажав дека ќе одам малку во Сараево да си ги видам другарите, но дека при првата прилика ќе дојдам повторно.
„Кај кого ќе одиш?“ ме праша речиси во шок.
„Па, дома,“ одговорив збунето.
„Но, ти сега живееш тука…“
Повеќето зборови кои што ги слушаме во животот се безначајни и површни, но некои толку ти го менуваат животот што остануваат засекогаш со тебе. „Јас сега живеам тука,“ стана мојата мантра во следните години и направив сè што можев тоа да биде навистина така.
Се откажав од мојот јазик, од моите обичаи, од себеси каков што бев, друштвеноста се претвори во желба за осамување, омразата кон книгите во љубов кон книгите, неучењето во опсесивно учење, а јас од еден човек во друг. Дали тоа беше добро не знам, но знам дека беше нужно.
По неколку месеци поминати во самонаметната „изолација“ почнав да излегувам. Во Дебар Маало имаше еден клуб со име Doors, даркерско место, мистично и магично, внатре гореа свеќи и мирисаше на миризливи стапчиња. Таму за прв пат се запознав со македонската алтернативна музичка сцена, која не беше доволно позната во Југославија. Освен Влатко Стефановски, не познававме никој друг. Македонија генерално беше маргинализирана во Југославија и како што поминуваа годините во мене сè повеќе се будеше бесот заради тоа.
Мојот живот се претвори во борба за правата на онеправдените, жртвите, тивките и ненаметливите, осудуваните, оставените, заборавените, потценетите. Сакав Македонија да биде признаена и почитувана, но тоа честопати не беше така. Јас и мојата нова земја бевме отфрлени и сè што можевме да направиме е да работиме на себеси, опсесивно, со многу жртва и предаденост. Па, ако другите го препознаат тоа, добро за нив.
За да ме оттргнат од самотијата и лошите мисли, сестра ми и Боби, нејзиниот дечко, решија да ме носат во кино. Филмот се викаше Green Card и играше во малата сала на првиот кат во МКЦ. Светлата се затемнија и филмот почна. Удобно сместени, со пуканки и сокче во рацете, наеднаш се препнавме од силен звук на тапан. На екранот едно момче во метро тропаше на пластична канта со неверојатна тапанарска вештина. Филмот продолжи и иако беше љубовна приказна, ни одгатна многу социјални вистини за Америка. Можеби само сакаше да ја испере белечката грижа на совеста за расните и социјалните проблеми во Америка, но сепак беше совршен претставник на филмовите од 90-тите, во времето кога индустријата за забава сè уште се грижеше за луѓето, наместо само за парите.
Во седмо одделение ме сместија во т.н. „српска паралелка“ затоа што не го познавав доволно добро македонскиот јазик. Бидејќи доаѓав од град во кој се негуваше духот на заедништвото и не ни знаев кој од моите другари е Србин, Хрват, муслиман или Австро-Унгарец, ми беше особено чудно името на таа паралелка во која имаше секакви народи и народности, баш како Југославија во мало, а сепак се викаше само според едниот од тие народи. Бевме девет души и тоа беше пеколно!
Во моето ново училиште во Скопје сите часови беа страв и трепет. Можеше да бидеш испрашан во секој миг, секој ден, и за мое чудо, сите знаеја сè. На првиот час по Есха, С-Х или Српско-хрватски (и сите обратно поставени варијанти) наставничката се запозна со мене и веднаш премина на работа за да ми го баждари знаењето.
Постара жена, со розов кармин на усните, и малку под и над нив, права руска школа, само стап во раката ù фалеше, почна да ме ренда „уздуж и попреко“, а јас ни туц-ни муц, само молк. Кутрата жена почна да се поти и да брефта, да пушта оган и чад од устата.
Грлото ми се стегна и гледав надолу, во клупата. Лицето си го покрив со косата која уште тогаш ми беше долга, а од очите ми капеа солзи. Кап, кап, тивко и полека…
Народот вели „тивка река брег рони“, а тие солзи изронија бразди во мојот мозок кој наеднаш се разбуди и се разбесни, сакаше да крши и урива, да фрла и да пали и тоа не наставничката, не училиштето – туку себеси. Тоа што татко ми си го олеснил животот и ми бркал врски за да не мора да учи со мене и да се грижи за моите оценки, нека му остане него на чест, но што е со мојата чест? Од тој миг решив дека работите мора да се сменат. И така во седмо одделение почнав да учам: „А, б, в, г…“
Деноноќно, без излегување, без спиење, без играње – учи, учи, глава бучи. И наеднаш сфатив дека можам, дека знам, дека вредам… а тоа е најбитното сознание кое може еден млад мозок да го стекне. Другите не мора да веруваат, ако верувам јас, доволно е.
Во училиште имав другар којшто по малку наликуваше на Ванила Ајс, висок и русокос, со косата нагоре. Физички бевме сосема спротивни, но, набрзо станавме најблиски другари. Седевме заедно во клупа, а ни по дома не се делевме, или тој кај мене или јас кај него. Понекогаш знаеја да го задеваат зашто беше висок и несмасен, а мене тоа страшно ме лутеше. Се викаше Тимур и ми беше најдобар другар, но веројатно и повеќе од тоа, тој ми беше замена за сите другари од Сараево кои што ги изгубив и кои никогаш повеќе нема да ги видам, тој беше супер-херој на другарите за мене.
Ice Ice Baby во тоа време беше хит кој ги тераше луѓето на полудување – некои од радост, а некои од очај. Со неколку другари од маалото се собравме кај мене дома, и додека Ice Ice Baby свиреше, ние шизевме. Тимур играше со неговото познато лилјачко играње, т.е. си ја отвораше и затвораше тексас-јакната со рацете, додека главата си ја клатеше напред-назад, како некоја птица.
Тимур сонуваше за тоа да направи ласер, авион, вселенски брод и пишуваше научно-фантастични приказни. Купуваше Галаксија, списание за наука и технологија, па и јас почнав да ги собирам новите и старите изданија. Можам слободно да речам дека сите основи на науката ги научив од тие списанија, зашто беа стручни и објективни. Па дури и ден-денес, кога ќе се појави шпекулација или сензација за некоја природна појава и сите ќе полудат од страв, ми текнува на некој стар текст од Галаксија и само ќе се насмевнам во себеси.
Зборувавме за астрономијата и за вселената, знаевме која планета од Сончевиот систем колку сателити или прстени има, колку ù е максимална и минимална температура и дали на неа врнат сулфурни дождови или има наоди за постоење на вода. Знаевме сè за вселената, но не знаевме ништо за девојките.
Но, кому му требаат девојки кога е посветен на науката… со добра музика во позадина, се разбира. Но, и музиката се менуваше. Се роди MTV unplugged, а јас си ја купив првата плоча, The Razors Edge од AC/DC. Песната Thunderstruck и звукот на плочите навистина ме погоди како гром. Станав зависен.
Немав пари за плочи, а очајно ги сакав. Мајка ми ми даваше пари да купувам сендвичи од Седмица за да не се делам од другарите и полесно да се вклопам, а јас штедев. Гладувањето секој ден беше мала жртва за плоча секоја недела.
„Од каде ти се волку нови плочи?“ ме праша мајка ми и тоа беше крајот на моето „купување“ сендвичи. Така почна мојата историја на пити за ужина по кои станав познат и во основно и во средно училиште.
Некои од нас живееја за музиката и напредните идеи, а Смики беше еден од нив. Овој подоцнежен основач на САФ носеше Мартинс чизми и слушаше некој тежок нојз-метал во седмо одделение. За него владееше мит дека кога лежел во болница, заради некоја скршеница, за неколку дена од здодевност ја прочитал Библијата, а понекогаш пред сите знаеше да изрецитира многу стихови од некоја од Шекспировите драми на англиски.
Но, Смики беше еден во милион, а нашата држава не се интересираше за напредни деца, туку за назадни идеи. Отворено почна да се зборува за етнички конфликти. Нам, децата, ни беше незамислива помислата еден народ (бидејќи Југославија за нас беше еден народ) да се раздели. Ние бевме целина и сплотено единство. Но, постарите кои се сеќаваа на едно поинакво минато на Југославија знаеја дека работите стојат поинаку. И беа во право.
Се шлепавме на камионот на младоста и безгрижноста дури можевме. Но, не за долго.
